Ikh Khujirtyn khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Ikh Khujirtyn khuree ,Dashchoilin khiid,
Rinchen Number :
144
Rinchen Name :
Khujirtyn khuree, Ikh khujirtyn khuree
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Khövsgöl
Sum Temple located in :
4th bag, Galt soum
Old Aimag Name :
Sain Noyon
Old Sum Name :
Dalai choinkhor vangiin khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Хөвсгөл аймаг Галт сум. Их хужиртын хүрээ Сайн Ноён хан аймгийн Далай Чойнхор вангийн хошуу одоогийн Хөвсгөл аймгийн Галт сумын 4-р багийн нутаг сумын төвөөс урагш 45 км зайд 4-р багийн төвийн баруун хойно Их Хужиртын эх гэдэг газар Цардуулын булгийн ар дэнжид уг хүрээний туурь байна. Өмнө талд нь Шанагын даваа, баруун талд нь Шаварын даваа, хойд талд нь Азаргын уул, зүүн талд нь Хүрдэт уул оршино. Өмнө зүгийн Шанагын давааны бэлд Сэвжидбалбар хэмээх тахилгат овоо бий. Тус хүрээ нь 1840-өөд оны үед байгуулагдсан ба чойр, жүд, мамба, дүйнхор, зурхай зэрэг 5 дугантай сахиусын сүмтэй 200 шахам лам сууж хурдаг хүрээ байжээ. Мөн 1900 оны үед босгосон томоохон чулуун суварга баруун хүрээний өмнө талд байрлаж байв. Уг чулуун суваргыг Далай Чойнхор вангийн хошууны Тариатын хүрээнд сууж байсан унзад Дэлэг гэдэг хүн буян үйлдэж 3 суварга босгосны нэг нь энэхүү суварга ажээ. Дэлэг гэдэг хүн багадаа энэ хүрээнд сууж байсан нутгийн хүн байжээ. Нөгөө 2 суваргыг Тариатын хүрээ, Баянхонгор аймгийн Хүрээмарал сумын нутагт босгожээ. Суварганы чулууг 20-иод км-ын холоос Халзангийн асгат гэдэг газраас үхэр тэргээр зөөж авчран 4 тал гарган тэгшлэн засаж нүхэлж углуургадан чагталж өрж босгосон. Суварга 5 м орчим өндөр 4 талдаа цоолборлон урласан 4 чулуун арслантай.Суварганы оройн дээд нар сарнаас нь 4 арслангийн хүзүү рүү холбож уясан гинжин хонхтой, нэг гинжинд 16 хонх, нийт 64 хонх хэлхэн уясан байжээ. 1930-аад оны эцсээр хүрээ хийд буухад суварганы хонх чулуун арсланг хүмүүс авчээ. Их Хужиртын хүрээ нь 1937 онд бүрэн хаагдаж мөхсөн ба 1990-ээд оны эхээр энэ нутгийн харъяат Монгол улсын гавьяат тамирчин улсын заан С.Хүрэлбаатар санаачлан туурин дээр нь 8х8 хэмжээний шинэ модон дуган барьж хурал номын үйл ажиллагааг нь сэргээх эхлэлийг нь тавьжээ. Их хүрээ нь баруун зүүн хүрээ гэсэн 2 хэсэгт хуваагдана. Зүүн хүрээний дуганы туурь одоо төвийн байшингийн дунд орж мэдэгдэхгй болсон байна. Баруун дуганы туурь 3 том дуганы туурь 3-4 жижиг дуганы туурь мэдэгдэнэ. Шинэ дуганаас урд 25 м зайд 1995 онд босгосон байна.Их хужиртын хүрээний гол цогчэн дуган байсан дуганы өмнөх суварганы суурь дээр уг суваргыг шинэчлэн шинэ суварга барих ажлыг 1994 онд тус сумын уугуул Хөвсгөл аймгийн Цагаан-уул сумын нэгдлийн даргаар ажиллаж байсан Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар Ч.Аварзэд /одоо ХХАЯ-ны зөвлөх / санаачлан нутгийн ард түмний хандиваар босгожээ. Уг суварганы хуучин суурийн өндөр 1.70 см өндөр 5 үе хавтанг засварлан тэгшилж 4 талын ханыг өнгөлсөн дээд талын үеийн чулуун хавтанд олон эгнээ төвд үсгээр тарни бичиж сийлбэрлэн цохисон. Шинэчилсэн суварганы нийт өндөр 6м 20 см бөгөөд 1 талын өндөр 5 м орчим /4:5 = 20м /суварганы дээд хэсэгт гүнгэрваанд Будда-гийн баримал бий. Мөн 2 дахь үеийн дээд 4 талын ирмэгт заан,арслан,луу,хангарьд,зэргийг товойлгон дүрсэлсэн. 1938 онд Их Хужиртын хүрээг хааж лам нарыг нь Бор бургасны хүрээний орчим аваачиж цаазалсан гэдэг. Холбогдох эх сурвалж: 1.Ч.Банзрагч. Б. Сайнхүү. Монголын хүрээ хийдийн түүх. УБ.2004, 2.Ч. Банзрагч. Халхын Сайн Ноён хан аймгийн Далай Чойнхор Вангийн хошууны түүх. УБ. 2000 3. /Галт сумын иргэн өндөр настан Пэрэнлэйлүндэв гуайтай хийсэн ярилцлагаас 2007.06.02/ 4. М.Нямаа. Хөвсгөл аймгийн лавлах толь. УБ. 2001
Description of location :
The site is located in the place called Ikh Khujirtyn ekh, 45 km. south of Galt sum center. South of the site is Shanagyn davaa, west is Shavaryn davaa, north is Azargyn uul mountain and east is Khurdet mountain. Twenty meters sou of the site is a stupa. It was erected in 1994.
GPS readings :
North 48° 51’ East 100° 10’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: У 15 Side2: Ө 10 Side3: У 24 Side4: Ө 20 Side5: Side6:
Revived temple on site :
Yes
Status of site at time of survey :
Ikh Khujirtyn khuree consisted of Baruun and Zuun Khuree. The ruins of Zuun khuree are not visible now. The ruins of Baruun khuree are visible.
Date of founding the monastery/temple :
1840
Date of closing and destroying the monastery :
Огноо хаагдсан: 1938 - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 1938 - Ярилцлагын дугаар:001
Old monastery/temple revived:
Yes
Revived temple register number:
ХӨГЛ 004
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Сумын ЗДТГ-ын хамт олон - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Улсын заан С.Хүрэлбаатар - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : 1995 оны 08 сарын 29 нд - Ярилцлагын дугаар:
Monks in Old Temple :
50-60 monks
Notes :
Их хужиртын хүрээний гол цогчин дугана байсан дуганы өмнөх суварганы суурь дээр уг суваргыг шинэчлэн шинэ суварга барих ажлыг 1994 онд тус сумын уугуул Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул сумын нэгдлийн даргаар ажиллаж байсан Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар Ч.Аварзэд /одоо ХХАЯ-ны зөвлөх / санаачлан нутгийн ард түмний хандиваар босгожээ. Уг суварганы хуучин суурийн өндөр 1.70 см өндөр таван үе хавтанг засварлан тэгшилж дөрвөн талын ханыг өнгөлсөн дээд талын үеийн чулуун хавтанд олон эгнээ Төвд үсгээр тарни бичиж сийлбэрлэн цохисон. Шинэчилсэн суварганы нийт өндөр 6 метр 20 см бөгөөд нэг талын өндөр 5 метр орчим /4:5 = 20метр /суварганы дээд хэсэгт гүнгэрваанд Буддагийн баримал бий. Мөн хоёр дахь үеийн дээд дөрвөн талын ирмэгт заан,арслан,луу,хангарьд,зэргийг товойлгон дүрсэлсэн. 1938 онд Их Хужиртын хүрээг хааж лам нарыг нь Бор бургасны хүрээний орчим аваачиж цаазалсан гэдэг.
Form Number :
ХӨГЛ 017
Survey Team :
Team E