Олон булагийн дугана
Read in English
Сүм хийдийн нэр :
Олон булагийн дугана,
Ринчений зураг дах дугаар :
0
Сүм хийдийн төрөл :
жасаа хурал
Байрлах аймаг :
Завхан
Сум :
Сонгино сум
Аймгийн хуучин нэр :
Засагт хан
Сумын хуучин нэр :
Сэцэн сартуулын хошуу
Товч түүх :
Завхан аймаг Сонгино сум. Олон булгийн дуган Хуучин Засагт хан амйгийн Цэцэн сартуулын хошуу одоогийн Сонгино сумын Айраг багийн нутаг Олон булаг уулын өмнөд биед энэхүү жалгын хурлын дуган төвхнөж байжээ.1890-ээд оны сүүлчээр байгуулагдсан гэж үздэг энэ дуганыг үүсгэн байгуулагч нь тодорхойгүй бөгөөд 1935, 1936 оныг хүртэл дуганд сар жилийн дүйцэн өдрүүдээр лам нар цуглан хурал хурж бусад үед тахилч лам суудаг мөнх зултай хурал байжээ.Мөн зуны эхэн сард Олон булгийн овоо хэмээх эртний тахилгат овоог тахиж байсан байна.Хурал 1937 оны эхээр хаагдсан бөгөөд дуганыг 1940-өөд оны үед нураасан гэдэг.Одоо 8,5м:8,5м хэмжээтэй дуганын чулуун суурь тод мэдрэгдэх бөгөөд бас 12:10м хэмжээний туурийн үлдэгдэл байна.Энэ 2 туурийн орчим өгөршсөн мод, төмөр хийцийн үлдэгдэл, ширмэн тогооны хагархай зэрэг үлдэцүүд бий.2003 оны үед энэ дуганы туурийн дэргэд урд өмнө лам хувраг явсан Пүрэв гэвш гэдэг хүн өөрийн санаачилга хүч хөрөнгөөр 6м :6м талбай бүхий жижиг модон дуганыг барьж ашиглалтанд оруулжээ.Энэ дуган одоогоор хурал номгүй байна.Олон булгийн дуган нь Б.Ренчиний 1979 онд эрхлэн хэвлүүлсэн “БНМАУ-ын угсаатны зүй хэл шинжлэлийн атлас”-ын сүм хийдийн жагсаалтанд бүртгэгдээгүй бөгөөд энэ дуган нь монгол орны нутаг дэвсгэрт түгээмэл байсан жалгын хурлын дугануудын нэг байжээ. / Тус сумын Пунцагжанчивлин хийдийн лам Пунцаг гуайтай хийсэн ярицлагаас 2007.06.17/
Байршлын тайлбар :
Сонгино сумын Айраг багийн нутаг. Түүхэн газрын ар талд Олон булаг уул, өмнө талд тэгш хөндий, баруун талд Баруун Гозгор, зүүн талд Зүүн гозгор (баруун зүүн талаар нь Олон булаг уулын салбар үргэлжлэх учир нутгийн иргэд ийн нэрлэжээ). Өөрөөр хэлбэл Олон булгийн сум нь Олон булаг уулын урд энгэрт оршин тогтнож байжээ. Ойр зэргэлдээ томоохон гол мөрөн байхгүй. Олон булаг уулын энгэрт дунд бүс орчимд нь зэрэгцээ/цуваа/ байрлалтай хоёр овоо бий. Энэ хоёр овоог нутгийн иргэд тахиж ирсэн байна. Түүхт газрын дэргэд гацаа суурин байхгүй.
GPS хаяг :
North 49° 05’ East 095° 46’
Нийт газрын хэмжээ :
Side1: 0,5: Side2: 12,7 Side3: 8,5: Side4: :8,5 Side5: 6:6 Side6: 400
Сүм хэвээрээ үлдсэн :
No
Судалгаа явуулах үеийн байдал :
Түүхэн газарт модоор 6 х 6 метр орчим хэмжээтэй модон сүм барьсан. Шинэ сүмийн урд талд хуучин барилгын ил тод чулуутай туурь бий. Хэмжээ нь 8,5 х 8,5 метр.
Шинэ дуганы өмнөх туурийн өмнө талд бас нэгэн баларсан 6,5х12,7 метр /хэмжээ1/ хэмжээний туурь бий. Шинэ сүмийг ямар нэгэн туурин дээр барьсан байдал мэдэгдээгүй. Энэхүү хоёр туурийн баруун талд урагшаа харсан байдалтай хүн нутаглаж, байр сав, гэр барьж байсныг илэрхийлэх уртавтар нь 100 метр орчим буурь туурь бий. Тэдгээр тууриуд дээр өгөршсөн мод, хагарсан ширмэн тогооны үлдэгдэл харагдана. Энэ сүм болон Тариатын сүмийн талаар хүмүүс тодорхой мэдээлэл өгч чадахгүй буй. Зөвхөн сүм байсан тухай л сонссон байна. Зуны эхэн сард овоо тахих /энэ жил олон булгийн овоог 5-р сарын 12-нд тахисан/ үед нутгийн хүмүүс шинэ барьсан сүмээ эргэж тойрон, овоонд мөргөдөг байв. Өөр дотоод чимэглэл, бурхан тахил хийгдээгүй.
тухайн газар шинэ сүм дугана баригдсан :
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Date of Reviving:
хуучин хийдийн лам нар
Мэдэгдэхгүй
Тэмдэглэл :
Туурин дээр жижиг сүм барьсан байгаа боловч дахин сэргээн үйл ажиллагаа явуулж байгаа гэж үзэж болохгүй.
Иймэрхүү жижиг сүмүүдэд хэдэн лам сууж, ямар үйл ажиллагаа явуулж байгааг эдүгээ мэдэх хүн үгүй бололтой юм.
Завхан аймгийн Сонгино сумын нутаг Олон булаг уулын өвөрт байрлаж байсан жижиг сүм хурлын газрын тухай бүртгэл проф.Б.Ринчений бүртгэлд ороогүй байв. Энд хурлын газар байрлаж, шашин номын үйл ажиллагаа явуулж байсныг нутгийн иргэд мэдэх учраас түүний туурин дээр жижиг модон дугана барьсан байна. Эдүгээ Олон булагийн дугана гэж нэрлэгдсэн ажгуу.
Олон булагийн хурал хэдийд байгуулагдсан хэдий үед хаагдсан, нураагдсан, хэдэн ламтай байсан тухай бодитой мэдээлэл байхгүй байгаа нь энэхүү хурлын газар нь бүс нутгийнхаа бус зөвхөн гол, нугынхаа хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж байсантай холбоотой юм. Харин 1950-1970-д оны үед Олон булаг уулын өвөрт нэгдлийн малын сүү авах сүү тосны завод байсан гэх бөгөөд түүний жижиг байшингийн туурь нь дуганы сууринаас тусгай байдаг. Одоогоор лам нар байхгүй учраас үйл ажиллагаагүй, нэг айл манаач хийж байна.
Хүснэгтийн дугаар :
ЗАСГ 029
судалгааны баг :
Team А