Yalguusan khutagtyn khuree
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Yalguusan khutagtyn khuree,
Rinchen Number :
69
Rinchen Name :
Ideriin khuree, Yalguusan khutagtyn khuree, Yalguusan gegeenii khuree, Kholdsoniig togtoogch, Gandanchoijilin, Gandandegchinlin
Type of Temple :
Monastic School
Aimag Temple located in :
Zavkhan
Sum Temple located in :
Ider sum
Old Aimag Name :
Zasagt Khan
Old Sum Name :
Dalai choinkhor vangiin khoshuu
Precis History(In Mongolian only):
Завхан аймаг Идэр сум. Ялгуусан хутагтын хүрээ. / Ганданчойжиллин. Холдсоныг тогтоогч сүм/ Хуучин Сайнноён хан аймгийн Далай Чойнхор вангийн хошууны Ялгуусан гэгээний шавийн нутаг одоогийн Идэр сумын төвөөс баруун урагш 18 км орчим зайд Сэвжидбалбар уулын ар Дархан уулын өвөр бэл, Идэрийн голын хойт эрэг дээр энэ хүрээ төвхнөж байжээ. Ялгуусан хутагтын хүрээ анх үүсэн байгуулагдсан тухай Монгол Улсын үндэсний Төв архивын фондод дараах нэгэн эх баримт хадгалагдаж байна. Уг баримтанд “... Зарлигаар шагнасан Чин сүжигт, номч нэвтэрхий сайн Самади багш сэтгэлэг үнэнхүү төрөлх эрс ялгуусан хутагтын шавь нарыг захирагч Шанзудба Гэндэнгээс манай харьяат арван гуравдугаар үеийн хутагт Лувсандамбадаржаагийн үед Сайшаалтай Ерөөлтийн арванзургаадугаар /1811/ онд байгуулсан сүмд зарлигаар “Хол дахиныг тогтоогч” сүм нэр шагнажээ. Бадаргуулт Төрийн гуравдугаар /1877/ онд арвандөрөвдүгээр үеийн хутагт Лувсансандив Шанзудба Баянтөрбат нар Цаннид ба Мөнх Нүннээ , оточ, Аюушийн чого зэрэг хурал номыг тогтоожээ. Бадаргуулт Төрийн хориндөрөвдүгээр /1898/ онд арвантавдугаар үеийн хутагт Лувсанданзан, Шанзудба засаг лам Дамба-осор нар Гэсэрийн цам, Гүнрэгийн хурал зэргийг тогтоожээ. Олноо өргөгдсөний наймдугаар /1918/ онд арванзургаадугаар үеийн хувилгаан Чимэдцэрэн Шанзудба засаг лам Гэндэн нар Жүд хурлын сургууль тогтоожээ. Эдгээр хурал сургуулиудын хүрээ хийд Идэр голын захад нутаглан суужээ...” хэмээн тэмдэглэсэн байна. XX зууны эхэн үеэр Ялгуусан гэгээний хүрээ нь 10 орчим сүм дугантай дотроо баруун дэнжийн хүрээ зүүн дэнжийн хүрээ хэмээн хуваагддаг 150 гаруй лам сууж хурдаг хүрээ байжээ. Баруун дэнжийн хүрээ зүүн дэнжийн хүрээ нь хоорондоо 2 км гаруй зайтай бөгөөд баруун хүрээнд нь хүрээний гол цогчин дуган, Ялгуусан хутагтын орд өргөө байрлаж байв. Энэ хүрээнд 1915 онд Ялгуусан гэгээний сүүлчийн дүр болох Чимэдцэрэн хутагтыг Хамба ширээнд нь залж байв.1932 оны сүүлч 1933 оны эхээр тус хүрээний лам нарыг дээрээс нь эхлэн баривчлан хэлмэгдүүлснээр хурал номын үйл тасалдсаар 1936 оны эх гэхэд хүрээ үндсэндээ хаагджээ. Одоо Ялгуусан гэгээний хүрээний туурь маш тод мэдрэгдэх бөгөөд УБ хотын Ялгуусан компани 130 гаруй сая төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийж дурсгалын цогцолбор босгосон байна. Мөн энэ ажлын хүрээнд цогчин дуган түүний дэргэдэх Цамын талбайг сэргээн засварлажээ. Мөн 2004 онд Ялгуусан хутагтын сүүлчийн дүр Чимэдцэрэнгийн 90 насны ойд зориулан босгосон суварга буй.. Энэхүү хүрээ нь одоогийн Идэр сумын газар нутаг хүн амын нэгээхэн хэсгийг хамарч байсан тухайн үеийн Сайнноён хан аймгйин Ялгуусан хутагтын шавийн гол хүрээ нь байсан төдийгүй бурханы шашны соёл боловсролын нэг төв болж байжээ. Холбогдох эх сурвалж: 1. Идэр сумын засаг дарга И.Баянтөртэй хийсэн ярилцлагаас. 2007.06.25 2.Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү “Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ. 2004
Description of location :
The site is located on the rear of the Sevjid Balbar mountain and on the front of Darkhan mountain. Ideriin river runs on the south side of the site. On the front slope of the Sevjid Balbar mountain are two sacred Ovoos called Khuukhdiin and Bituutiin. 5Km to the north-west of the site there is a former team centre. There are no towns near the site it being 18Km to the south-west of Ider sum centre. Herders spend the Autumn months in the area around the site.
GPS readings :
North 48° 07’ East 097° 29’
Estimated site dimensions (metres) :
Side1: 21: Side2: 15,5 Side3: 14: Side4: 14 Side5: 14: Side6: :14
Revived temple on site :
No
Status of site at time of survey :
Yalguulsan Khutagtyn khuree consists of West Denjiin khuree and East Denjiin khuree. The two sites are 2-3Km from each other and each cover the same area: 205M x133M. The main temple and residence of Yalguulsan khutagt was at West Denjiin khuree. The site location is in a raised area with hills, rocks and scarce vegetation. Rocks covered with reddish moss, make it easier to spot the site. There are five ruins remaining on the site, some big and some small. The principal temple at the West Denjiin khuree was 21M x15.5M. The other temples are smaller. In 2007, The Yalguulsan company located in Ulaanbaatar has been working on the restoration of the site. Up to now they have contributed 130 million tugrugs for the work. The work was completed in August 2007. Within the framework of the restoration, the main temple and the Tsam Ceremony space have been restored. Also two years ago a stupa complex was dedicated to the 90th anniversary of Chimedtseren, the Yalguulsan khutagt, and Yalgasan Gegeen. Currently a small fence is being built around the stupa complex, but it is not affecting the original site. Nothing has been done at the East Denjiin khuree site, but a deep hole has been made in the centre of the main temple site. The other smaller constructions were probably very similar to each other. Yalguulsan company is intending to make it a tourism site. The director of the company is a disciple of Yalguulsan khutagt. The site is significant historically and naturally. The company has published a book about the monastery and this has been attached to the site form.
Old monastery/temple revived:
No
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Date of Reviving:
Monks in Old Temple :
13
13
Notes :
1.Locals call the monastery Yalguulsan khutagtyn khuree. In B.Rinchen’s map there are a few variations of names included. Locals called the last abbot of the monastery Yalgasan Gegeen Yalguulsan khutagt. The legend why he was called Yalgasan (distinguished) gegeen is when he was 3 years old he could tell the difference between containers of milk and water.
10-14. For the details please refer to a book called Altan MUngun Tamgatai Aryn Yalguulsan Khutagt UB 2006.
Form Number :
ЗАИД 056
Survey Team :
Team А
