Manzushir khiid
Read in Mongolian
Name(s) of Temple :
Manzushir khiid,Manzushir khiid, Bituva ,
Tibetan name(s) Cyrillic (DOMM 2007):
Дашчойнхорлин
Tibetan name Wylie:
*bkra shis chos 'khor gling
Rinchen Number :
424
Rinchen Name :
Manzushir khiid, Dashchoinkhorlin
Type of Monastery/Temple:
Monastic City
Aimag where the temple is located:
Töv
Sum where the temple is located:
Sergelen
Old Aimag Name :
Tusheet Khan
Old Khoshuu Name :
Manzshir khutagtiin ikh otog
Historical Summary (In Mongolian only):
Төв аймаг Сэргэлэн сум. Манзушири хутагтын хийд Хуучин Богдын их шавийн нутаг одоогийн Төв аймгийн Зуун мод сумаас хойш 8 км газар Богд хан уулын өмнөд ингэрт энэхүү хийдийг 1750 онд анхдугаар Манзушир хутагт Агваанжамбалданзан гэгч 13 тангад ламтай ирж газар шинжэж явтал цагаан чулуугаар маш уран сийлсэн нэг цагаан өвгөн, 15 Найдан бурхан газар доор булаатай байсан нь гарсан учир бэлэг учрал хэмээн энд хийдээ байгуулж дашчойнхорлин буюу “Өлзийт номын хүрд эргүүлэгч хийд” хэмээн нэр авчээ.Харин уг хийдийн үүсэн байгуулагдсан нөхцөл шалтгаан он цагийн тухай дараах түүхийн баримтууд эдүгээ бидний үед хадгалагдан ирсэн байна.Үүнд “...Харьяат шавийн аймаг савыг баригч Ачит Номун хан Донхор хутагтын арванхоёрдугаар үеийн хувилгаан Лувсанжамбалданзан Чин улсын Энх Амгалангийн гучиндөрөвдүгээр /1695/ онд Хөх нуурын газраа хувилгаан гарч Халхын газраа ирээд тэр цагт Жибзундамба хутагтад багш болсны учирт Тэнгэрийн Тэтгэсний дөрөвдүгээр /1739/ онд хаан сайшааж Аймаг савыг баригч ячит номун хан цол, тамга, жуух шагнан өгчээ.Арвантавдугаар /1750/ онд жанч халсан... Арвангуравдугаар үеийн хувилгаан Лувсантүвдэнванчиг Тэнгэрийн Тэтгэсний арванесдүгээр /1754/ онд Халхын газраа хувилгаан гарчээ... Түүний урьд үеийн хувилгаан Лувсанжамбалданзан түмэн өлзийн ном уншихын тулд Тэнгэрийн Тэтгэсний арвангуравдугаар /1748/ он шороон луу жил Хан уулын өвөрт сүм байгуулж нэрийг “Дашчойнхорлин” хэмээжээ Тэнгэрийн Тэтгэсний арвантавдугаар /1750/ он, цагаан морин жил Манзушири лам Лувсанжамбалданзан Хан уулын өвөрт буй сүмийг Богд Жибзундамба хутагтын гэгээнтэнд өргөжээ.Тэнгэрийн Тэтгэсний тавинзургадугаар /1791/ он, цагаагчин гахай жилМанзушири ламын хийдийг Зарлигаар “Буяныг залбирагч” хэмээн нэр соёрхов...” гэсэн баримт улсын төв номын сангийн сан хөмрөгт хадгалагдаж байна.Мөн Үндэсний төв архивийн фондод “...Хан уулын өвөрт Жибзундамба хутагтын харьяат Зарлигаар нэр шагнагдсан “Буянзалбирагч” сүм нэг.Үүний хэмжээ урагш, хойш хоёр зуун тавин алд.Баруун, зүүн тийш хоёр зуун алд.Үүнд таван зуу илүү лам нар сууж хурал сургууль үйлдэж, өдөр бүр Дээдийн түмэн өлзийг бататгах хийгээд нийт амьтны тусын тулд ном уншина...” гэсэн баримт байна.Хийд улам өргөжин хөгжсөөр 20-р зууны эхэн үед төвд маягийн 2 давхар Цогчин дуган, өвгөн Лаврин, Жүд, Мамбын дуган, Ёго-Ядам, Найдан, Аюуш, Майдар зэрэг сүм гомон дуган зэрэг 20 гаруй сүм дугантай 350 ламтай, хийдийн голын хоёр талаар Баруун зүүн хүрээ, овооны өврийн хар борчуудын хорооноос бүрдэж байв.Сахиус Чойжоо зэрэг бурханы дүрийг харуулсан 50-60 лам оролцсон Цам гарч, зуны адаг сарын 20-нд Майдар эргэдэг заншилтай байжээ.Мөн Хайлан хурах, Нүгнээ сахих, Ганжуур эргэх зэрэг шашин номын зан үйлийг тогтоосон дэг хугацаанд тогтмол явуулдаг байна.Уг хийдийн хурал номын дэг аяданБогдын хүрээний дэгтэй байсан гэдэг. 1937 оныөвлийн сүүл сарын 17-ний шинэ ДЯЯ-ны төлөөлөгч Лувсанжамбаа 2 ачааны машинтай, 2 хүнтэй ирж лам нарыг НаваандооГавжийн хашаанд цуглуулан хашиж байгаад 50 гаруй томоохон лам, оточ, зурхайчдыг нь баривчлан хороожээ. Одоо энэ хийдийн туурь дээр шашны, байгалийн музейнүүд байгуулагдан гадаад дотоодын жуулчдын очих дуртай газрын нэг болжээ.Дашчойнхорли нхурал нь 1989 оноос Төв аймгийн Зуун мод сумын төвд сэргээгдэж Цогчин болон Манба, Дарь эхийн дугантай 50 орчим ламтай хурал номын үйл эрхэлж байна. Холбогдох эх сурвалж: 1.Ч.Банзрагч Б.Сайнхүү “Монголын хүрээ хийдийн түүх” УБ 2004 2.Л.Хэнчяахав “Төв аймгийн бага толь” УБ 1993 3.Манзуширийн хийдийн Сүм музейн тайлбарлагч Батцоожтой хийсэн ярилцлагаас /2007.11.04/
Description of location :
The place in which the temple was situated looks like a flying garuda and a prone lion and is sacred place. Zuun modny river is next to the site, to the east there is East modny am, to the west of the site is West modny am and Ovoony enger is to south east.
GPS coordinates :
North 47° 45’ East 106° 59’
Total site area:
Side1: Side2: Side3: Side4: Side5: Side6:
Revived temple on site :
No
Site status at the time of survey :
The base of the main temple and some pillars and other bases are left. Next to the Zuun Ovoo, Holiday camp`s gers were built on the left of some ger bases. Buildings for natural museum named Manzushir in 1973, and money exchange service were build and, in 1993, the summer palace of Manzushir khutagt reopened as a religious museum.
Site used for other purpose :
They are used as museum.
Date of establishment of the monastery/temple :
1737
1733
Date of closing and destroying the monastery :
Site used for other purpose :
They are used as museum.
Revival of the old monastery/temple:
Yes
Registration number of the revived temple:
ТӨЗМ 001
Founder's name and title (if known):
Name and title : Naidan the 1st khamba lama - Interview Number: 001
Name and title : Шагдарсүрэн, Сэдэд зэрэг 7н хүн - Interview Number:
Name and title : Манзушир хутагт - Interview Number: 001
Name and title : Манзушир хутагт 2р дүр Рэнцэндорж - Interview Number: 002
Date of Revival:
Monks in Old Temple :
About 300 lamas
100-300 lamas
Form Number :
ТӨСЭ 063
Survey Team :
Team А
