Хүйтэн галуутайн хүрээ
Read in English
Сүм хийдийн нэр :
Хүйтэн галуутайн хүрээ ,Холбоо нуурын хурал,
Ринчений зураг дах дугаар :
71
Ринчений жагсаалт дах нэр :
Сантмаргацын хийд /Холбоогийн хурал, Холбоо нуурын хурал, Дэлгэрxангай ганжуур хийд/
Сүм хийдийн төрөл :
дацан
Байрлах аймаг :
Завхан
Сум :
Сант маргад сум
Аймгийн хуучин нэр :
Засагт хан
Сумын хуучин нэр :
Сэцэн сартуулын хошуу
Товч түүх :
Завхан аймаг Сантмаргац сум. Холбоо нуурын хурал /Хүйтэн Галуутайн хурал/ Засагт хан аймгийн Цэцэн сартуулын хошуу одоогийн Сантмаргац сумын төвийн зүүн урд талд Холбоо нуурын эрэгт энэ хурал төвхнөж байжээ.Хар нуур хэмээх нуурын ус 2 том хэсэг болж нэг нарийн хоолойгоор холбогдсоноос уг нуурыг Холбоо нуур гэдэг.Мөн энэ нууррийн хойд эрэгт байх хурлыг Хүйтэн Галуутайн хурал хэмээн нэрлэж байсан нь Холбоо нуурт зүүн талаас нь Хүйтэн Галуутайн гол нутгадаг ба энэ голын нэрээр мөнхүү нэрлэж байжээ.Холбоо нуурын хурал нь 1890-ээд оны үед Цэцэн сартуулын хошууны гол хүрээ болох Галуутайн хүрээнээс салбарлан байгуулагдсан хурал байжээ.1920-иод оныг хүртэл энд 2-3 жижиг дугантай 50 орчим лам цуглаж хурдаг үүнээс бйанга суудаг нь 30 шахам ламтай байнгын хуралтай байв.Харин 1920-иод оны дунд үеэс тухай үеийн цаг төрийн байдлаас үүдэн уг хурлын газрын байнгын ажиллагаа таслалдаж зөвхөн сар жилийн дүйцэн өдрүүдэд лам нар цуглаж хурдаг болжээ.Энэ хуралд ихэвчлэн Галуутайн хүрээнээс лам нар гарч ирж хурал номын зан үлй хийдэг байв.Тус хурал нь 1932 онд хаагдаж сүм дуганыг 1950-иад оны үед нурааж зөөсөн гэдэг.Холбоо нуурын хуралд шавлан сууж байсан лам хувраг одоо байхгүй мөн уг хрлын тухай бичигийн болон аман мэдээлэл олдоогүй байна.Тус хурал нь байгуулагдсан эхний үедээ байнгын хурал номтой жижиг хийд байж байгаад хөгжлийн явцдаа тодорхой шалтгаануудын улмаас хурал ном нь тасалдан зөвхөн цагийн хурал болсон бололтой.Одоо уг хурлын туурь нь элсний нүүдэл, сумын төвийн айлуудын хогийн цэгт дарагдан яг тодорхой мдэгдэхээ больсон байна.1990 онд Яг энэ туурин дээр биш тууриас 2-3 км зайтай газарт Холбоо нуурын хурлын хурал номыг сэргээн Ганданпэлжээлин хэмээх хийдийг байгуулжээ. /Сантмаргац сумын Ганданпэлжээлин хийдийн лам С.Ваанятай хийсэн ярицлагаас 2007.06.17/
Байршлын тайлбар :
Хүйтэн Галуутайн гол зүүнээсээ баруун тийш урсаж Холбоо нуурт цутгана. Холбоо нуур Хар нуур хоёр хоорондоо холбоотой. Эдгээр нуурууд Сантмаргад сумын нутагт Монголын их элсний зүүн талд байрлана. Эдүгээ Сант маргад сумын төв байгаа. Өөрөөр хэлбэл Холбоо нуурын зүүн биед сумын төв суурьшжээ. Тэнд тахилгат овоо бий.
GPS хаяг :
North 48° 35’ East 095° 26’
Нийт газрын хэмжээ :
Side1: 1000 Side2: 400 Side3: Side4: Side5: Side6:
Сүм хэвээрээ үлдсэн :
No
Судалгаа явуулах үеийн байдал :
Түүхэн газрын туурь сумын төвийн зүүн урд талд байна. Элсний нүүдэлд их автсан, хогийн ургамал их ургасан, бас машин, ердийн хөсөг хүн малын хөлд дарагдсан учир түүхэн газраас тодорхой ул мөр үлдээгүй. Сумын төв түүхэн газрынхаа дээд талд газрын өндөрлөгийг сонгон байрласан учир газрын өндөрлөгөөс нам руугаа буюу сумын төв хэсгээс түүхэн газрын туур руу элс маш их нүүсэн, үүний хамт айлууд нь хог асгадаг, малаа бэлчээдэг зэрэг олон шалтгаанаар туурь эдгэрч мэдэгдэхээ больжээ. Харин шинэ сүмийг сумын төвийнхөө дээд хэсэгт өндөрлөг газар байршуулжээ.
Сүм хийд байгуулагдсан он :
Мэдэгдэхгүй
Мэдэгдэхгүй
Сүм хийд хаагдсан, нураагдсан он :
Огноо хаагдсан: 1937 он - Ярилцлагын дугаар:002
Огноо хаагдсан: 1932 он - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 1951-1952 он - Ярилцлагын дугаар:001
Огноо нураагдсан:: 1951 он - Ярилцлагын дугаар:002
тухайн газар шинэ сүм дугана баригдсан :
Yes
New monastery/temple register number :
ЗАСМ 031
Үүсгэн байгуулагч хүний нэр болон цол хэргэм (мэдэгдэж байвал):
Нэр, цол хэргэм : Орлонжав лам - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Мэдэгдэхгүй - Ярилцлагын дугаар: 002
Нэр, цол хэргэм : Мэдэгдэхгүй - Ярилцлагын дугаар: 001
Нэр, цол хэргэм : С. Баяр лам/Завхан аймаг, Сант маргад сумын холбооны салбар, уг хийдийн ушлагын лам/ - Ярилцлагын дугаар:
Нэр, цол хэргэм : Н.Чойнпол /Завхан аймаг, Сант маргад сумын холбооны газар, хийдийн уншлагын лам/ - Ярилцлагын дугаар:
Date of Reviving:
Year : 1990 - Number of recorded interview:
хуучин хийдийн лам нар
50-60 лам
Тэмдэглэл :
7. Монголын их элсний зүүн хойт үзүүрт байрлах энэхүү түүхэн газар нь хөрсний элэгдэл, элсний нүүдэлд маш их автсан учир түүхэн газрын хэмжээ, хүрээг тогтоох боломжгүй болсон гагцхүү ахмадууд, лам нарын зааснаар багцаалан үзэхээс өөр аргагүй.
11. 1943 онд төрсөн Сантмаргад суманд амьдарсаар ирсэн шинэ хийдийн лам Ваяагийн өгүүлж байгаагаар түүнийг 1950-д оны эхээр бага сургуульд элсэн суралцах үеэр эдүгээгийн хуучин туурин дээр 3-4 жижигхэн эвдэрхий барилга салхинд ганхан мурийсан байдалтай байдаг байжээ. Тэнд хүүхдүүд очиж тоглодог, харин настай хүмүүс тийш очихыг хориглодог байсан аж. Тэрхүү барилгуудыг настангууд Жингийн байшин гэж хэлдэг байсан гэнэ. Жин гэдэг нь хэн нэгэн Хятад хүний нэр байж магадгүй гэдэг. Тэнд ганц нэгэн Хятад хүн байсан гэхдээ байнга байсан эсвэл явуулын байсныг нь мэдэхгүй ажээ. Үүний хамт Сант маргадын хурал нь сумын төвийн зүүн талд байрлах Холбоо хоёр нуурын хөвөөнд байх тул эртнээс хүн малын хөлийн газар юм. Нутгийн ахмадууд дотроос Холбоогийн хурлын тодорхой мэдэх хүн их ховор болжээ. Холбоогийн хуралд Галуутайн хүрээнээс лам нар ирдэг байсан гэхээс өөр мэдээлэл өгч чадахгүй байгаа. Ваяа гуайд намайг залуу байхад өндөр настай Жанцан гэдэг хүн 1932 онд дом тавиад 1 сар болоод Тэгшийн хүрээ тарж байлаа. Тэр жил чоно, нохой галзуурч хийдийн туурин дээр орж ирж байлаа” хэмээн өгүүлж байжээ.
10. Холбоогийн хурал хэдийд байгуулагдсан, хэдэн ламтай байсан талаар тодорхой мэдэх хүн үгүй. Зарим хүмүүс Галуутайн хүрээнээс салбарлан түүнээс арай хожим байгуулагдсан гэнэ.
12. Сумын төвд шинэ сүм барьсан боловч Холбоогийн хурлыг сэргээсэн гэж тэд өөрсдөө үзэхгүй байна.
13. Нэг гавжтай (Гангаа гавж гэнэ), нэг гэлэнтэй (Ринчин) 50-60 лам байнга хурал хурж заримдаа Галуутай, Тэгшийн хүрээнээс лам нар ирдэг байжээ.
Хүснэгтийн дугаар :
ЗАСМ 032
судалгааны баг :
Team А